ادغام فرایندی است که از توافق اولیه شفاهی و کتبی مالکین و مدیران موسسات شروع شده (و در برخی موارد با تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری حاکمیتی) و با انجام تشریفات قانونی مطابق با قوانین و مقررات هر کشور نظیر مصوبات هیات مدیره و مجمع عمومی صاحبان سهام و اطلاع‌رسانی به مقامات ناظر و عموم مردم ادامه و خاتمه می‌یابد. در واقع هدف اصلی ادغام ایجاد مدیریت بهینه ریسک و اعمال حاکمیت شرکتی با ایجاد سازمانی جدید با اندازه، سهم بازار و بازدهی دارایی مناسب به نحوی است که با ارائه انواع خدمات برای مشتریان، بتواند سودآوری مستمر و متناسب با دارایی و سرمایه را به ارمغان آورد.
انگیزه‌های اصلی ادغام، افزایش کارایی، کاهش مجموع هزینه‌های عملیاتی از طریق حذف هزینه‌ها و فرآیندهای مازاد، مدیریت ریسک از طریق تنوع بخشی در منابع درآمد و هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری سرمایه انسانی است. همچنین، دستیابی به منابع جدید، افزایش قدرت بازار با حذف رقبا و برخورداری از امتیاز قیمت‌گذاری مناسب و ارائه محصولات جدید و اجتناب از مقررات محدودکننده و پرهزینه از طریق ورود به بازارهای جدید و آزادتر از دیگر منافعی است که ادغام با خود به همراه دارد.
نظام بانکی کشور در مسیر حرکت خود در واسطه‌گری وجوه و تامین منابع به طور مستمر با ادغام‌های کوچک و بزرگ مواجه بوده است. برای مثال چند بانک بزرگ کشور (بانک‌های ملت، تجارت و مسکن) حاصل ادغامی بزرگ در ابتدای انقلاب اسلامی هستند. در سال‌های اخیر نیز برخی موسسات مجاز و غیرمجاز که معضلات زیادی برای اقتصاد کشور پدید آورده بودند در چند بانک و موسسه مجاز موجود یا جدید ادغام شدند. مقایسه نتیجه ادغام‌های اول انقلاب و ادغام‌های دهه اخیر از موفقیت نسبی ادغام‌های اول انقلاب خبر می‌دهد. نکته قابل تامل اینکه هیچ‌یک از ادغام‌های انجام شده در ایران، داوطلبانه از طرف سهامداران بانک‌ها نبوده و متاثر از شرایط خاص آن به صورت دستوری از طرف حاکمیت انجام شده اما نگاه‌های متفاوت، نتایج متفاوتی را در ادغام بانک‌ها پدید آورده است. برخی از دلایل موفقیت پایین ادغام‌ها در نظام بانکی عبارتند از:
- عدم اجماع ملی و سازمانی: در اغلب موارد نگاه یکسانی به نتیجه ادغام در بین ذینفعان ادغام و متولیان و ناظرین وجود ندارد. در چنین شرایطی نباید انتظار داشت از تعارض منافع و در نتیجه اجبار و مقاومت در مقابل اجرای طرح نتایج مطلوبی حاصل شود.
- عدم مستندسازی و کفایت مطالعات کارشناسی قبل از آغاز ادغام: بررسی‌های حقوقی، نظارتی، اقتصادی، بررسی سابقه مالی، مالکیتی و مدیریتی، مطالعه چگونگی رشد و توسعه موسسات در گذشته از جمله مواردی است که باید به صورت دقیق بررسی شود.
حال چه زمان می‌توان اعلام کرد که ادغام دو یا چند بانک موفق آمیز هستند؟ تحقق کامل اهداف ادغام بیانگر موفقیت یک ادغام است. بانک جدید حاصل از ادغام باید واجد تمامی شرایط یک بانک خوب مطابق با تمامی قوانین ناظر بر نظام بانکی، مقررات و الزامات بانک مرکزی و استانداردهای جهانی و از جمله رهنمودهای کمیته بال باشد. بر این اساس و با توجه به موارد فوق، نکات مهمی که توجه به آنها می‌تواند سرنوشت موفقیت‌آمیزی را برای ادغام رقم زند به شرح ذیل است:
۱- قبل از شروع به ادغام باید مطالعات و تحقیقات لازم انجام و نقشه راه ادغام، صورت‌های مالی مجازی بعد از ادغام، راهکارهای پوشش انواع ریسک‌ها و حتی انواع آیین‌نامه‌ها و نمودار سازمانی تهیه شود. پرهیز از هرگونه شتاب دستوری خارج از نقشه مصوب و مقاومت جدی در مقابل قانون‌شکنی و نقض مقررات از اهمیت بالایی برخوردار است.
۲- تعیین تکلیف وضعیت بیمه، وام‌ها و صندوق بازنشستگی در بانک جدید حاصل از ادغام یک یا چند بانک در کنار برنامه‌ریزی برای مازاد دارایی‌ها و نیروی انسانی از جمله مواردی است که نیازمند بررسی کارشناسی است.
۳- فراهم آوردن بسترهای قانونی و اعمال تغییرات لازم در قوانین و مقررات مرتبط با بانک مرکزی، قانون‌تجارت، بازار سرمایه، مالیات و... قبل از شروع ادغام
۴- ضرورت هماهنگی و اجماع در کلیه نهادهای حاکمیتی مرتبط با فرایند ادغام
۵- استقرار حاکمیت شرکتی و مدیریت ریسک از طریق رعایت رهنمودهای بال و استانداردهای هیات خدمات مالی اسلامی
۶- فرهنگ‌سازی مناسب به منظور کاهش مقاومت در مقابل تغییر در کنار آموزش کامل تمامی دست اندرکاران ادغام
منبع: ایبِنا
محمد ربیع زاده؛ کارشناس بانکی
